Ekosistem je složeni ekološki sistem u kom su neraskidivo povezani biotop i biocenoza. Ekosistem kopnenih tekućih voda obuhvata ekosistem reka, potoka i izvora. Brzina toka vode, kao najznačajniji faktor, zavisi od nagiba rečnog korita i količine vode, pa zato u različitim tokovima reke srećemo različite biocenoze.
Gornji tok karakterišе: mala količina vode, velika brzina vode, kamenito dno, kristalna providnost vode, velika količina rastvorenog kiseonika… Predstavnici živog sveta su: silikatne alge, mahovina, pastrmke.
Srednji tok karakteriše: manja brzina, dno peskovito i šljunkovito, manja količina rastvorenog kiseonika, manja providnost, temperaturna kolebanja… Predstavnici živog sveta su: zelene alge, riba mrena i rečni rak.
Donji tok karakteriše: mala brzina vode, dno peskovito i muljevito, mutna voda, leti ima manje rastvorenog kiseonika i veća je temperatura vode… Predstavnici živog sveta su: fitoplankton koga čine predstavnici većine grupa algi, zooplankton čiji sastav veoma varira, riba deverika, a na dnu su česte modrozelene alge i rečne školjke.
Obalski deo (litoral) odlikuje specifična flora i fauna. Zbog uslova koji vladaju u vodenim ekosistemima (slabija svetlost, rastvoreni minerali i gasovi, ujednačenija temperatura) biljke su se prilagodile npr. većom površinom potopljenih listova u odnosu na zapreminu, redukcijom korena itd. Vodene biljke u užem smislu su one koje su potpuno potopljene u vodu i one koje jednim delom plutaju po površini vode (alge, mahovine, paprati, lokvanj).
Reka Sava ima izuzetan biološki značaj. Duž celog njenog toka nalaze se brojna zaštićena prirodna dobra – ramsarska područja (Ramsarska konvencija je konvencija o močvarnim područjima koja su od međunarodnog značaja naročito kao staništa ptica močvarica). To su: Lonjsko polje u Hrvatskoj, Bardača u Bosni i Hercegovini, Obedska bara i Zasavica u Srbiji. Za sve njih karakteristično je prisustvo brojnih biljnih i životinjskih vrsta tipičnih za poplavna vlažna područja, kao i velika predeona raznovrsnost.
U ovim područjima mogu se sresti retke i ugrožene vrste. Tu se mogu videti i orao belorepan, orao kliktaš, crna i bela roda, kašičar, mali vranac, crni ibis, mala čigra, patka njorka, kolonije čaplji… Ušće Drine u Savu jedino je gnezdilište male čigre u Srbiji. Na ovim staništima prisutne su i zaštićene vrste gmizavaca i vodozemaca kao što su šarka, gatalinka, zelena žaba, barska kornjača, veliki mrmoljak, ribarica, belouška… Tu su i sisari kao prirodne retkosti – između ostalih vidra, dabar (koji je angažovanjem stručnjaka ponovo vraćen u rezervate Zasavica i Obedska bara), divlja mačka, slepi miševi… Retenzije su ujedno i značajna plodišta riba u Srbiji. Specijalni rezervat prirode Zasavica jedno je od retkih poznatih staništa ribe mrgude (umbre). Prisutna je i vegetacija karakteristična za poplavna područja – lokvanji, tršćaci i brojne biljne vrste tipične za ova vlažna staništa. Jedna od značajnih prirodnih vrednosti savskog basena su i očuvane hrastove šume, jedne od najvećih i najvrednijih u Evropi. Među zaštićenim vrstama su pojedine vrste pelikana, roda, beloglavi sup, rečni rak, bubamara, žabe, belouške, šarke, beli i žuti lokvanj, banatski božur, iđirot, razne vrste orhideja itd.
Specijalni rezervat prirode Obedska bara nalazi se u jugoistočnom Sremu, 40 km zapadno od Beograda. Godine 1951. rešenjem Zavoda za proučavanje prirodnih vrednosti NR Srbije, proglašena je za zaštićeni rezervat. Prostire se na površini od 9.820 ha, a celokupna zaštićena zona zauzima 19.611 ha. Obedska bara je ostatak napuštenog korita reke Save, koja danas teče južnije. Danas su tu desetine vodenih, močvarnih, šumskih i livadskih zajednica sa veoma interesantnom zajednicom ptica. U Obedskoj bari živi 91 vrsta gnezdarica i 128 vrsta prolaznica, zimovalica i lutalica. Ovde je moguće videti i zaštićene vrste: zmiju šarku, žuti lokvanj, močvarnu orhideju, barsku paprat…
Specijalni rezervat prirode Zasavica stavljen je pod zaštitu države 1977. godine, kao prirodno dobro I kategorije od izuzetnog značaja. Rezervat se prostire u severnoj Mačvi. Ovo je močvarno područje sa poplavnim livadama i šumama površine 1.825 ha. Zasavica je stanište za više stotina ptica, sisara i riba. U rezervatu obitava riba umbra, a od 2004. godine i porodice dabrova, koji su pre oko stotinak godina uništeni u celoj državi. Zasavica je, takođe, nekada bila deo rečnog korita Save.
Izvor: Zavod za zaštitu prirode Srbije
Ovaj tekst napisan je za potrebe projekta ‚‚Dan Save” koji realizuje udruženje Dete – zaštitnik planete uz podršku Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Republičke direkcije za vode i Međunarodne komisije za sliv reke Save.
