Kvalitet rečne vode zavisi od karakteristika slivnog područja, stepena zagađenosti otpadnim vodama i drugim otpadom, poljoprivredne aktivnosti u slivu, postojanja brana, godišnjeg doba i klimatskih uslova.
Reci Savi, kao prirodnom resursu, preti dosta faktora – izlivanje komunalnih otpadnih voda, rad industrijskih postrojenja, eksploatacija rečnih sedimenata, intenzivna izgradnja i intenzivna zemljoradnja, rečni saobraćaj.
Zagađenje se definiše kao unošenje zagađujućih materija u ekosisteme, što dovodi do promena uslova koji u tom ekosistemu vladaju i posledično do promena u sastavu živog sveta i smanjenju njegove raznovrsnosti. Dva su osnovna načina za zagađenje voda:
- direktno – kada se štetne supstance direktno unose u vodeni ekosistem (izlivanjem industrijskih i komunalnih otpadnih voda i vodenim saobraćajem, a sve više i direknim unošenjem čvrstog otpada u vodotokove) i
- indirektno – kada se štetne supstance unose u vodeni ekosistem iz drugih ekosistema (putem zagađenih atmosferskih padavina ili spiranjem otpadnih supstanci sa okolnog zemljišta poreklom iz poljoprivrede ili komunalne higijene).
Koliko je priroda fascinantna, a reke moćne, dokazuje i proces samoprečišćavanja.
Proces samoprečišćavanja je veoma složen proces i definiše se kao delimično ili potpuno obnavljanje prvobitnog stanja akvatičnog ekosistema, prirodnim procesima, posle unošenja stranih materija u njega koje su kvalitativno i kvantitativno dovoljne da izazovu merljive promene njegovih fizičkih, hemijskih i bioloških karakteristika. To je spor proces i voda ozbiljnije zagađene reke može preći veliko rastojanje u toku vremena koje je potrebno da se ostvari značajniji stepen prečišćavanja. Kada intenzitet zagađenja premaši asimilativni kapacitet reke ili kada naredna zagađenja nastupe pre nego što je u značajnoj meri ostvareno samoprečišćavanje od prethodnih zagađivanja, reka postaje trajno zagađena. Zbog toga je neophodno pre ispuštanja otpadnih voda izvršiti obradu, kojom se iz njih uklanja onaj višak zagađenja sa kojim sama voda prijemnika ne može izaći na kraj.
Sposobnost prirodnih voda da vrše proces samoprečišćavanja ne treba uzeti kao izgovor da se neodgovorno ponašamo prema našim rekama, već kao neku vrstu „kredita“ koji nam priroda daje pri plaćanju našeg zagađivačkog duga.
Sedimenti ili rečni nanos su sastavni deo hidrološkog sistema, a predstavljaju čvrst materijal koji se prenosi ili taloži u rekama. Način njihovog nastanka određuje da li se radi o suspendovanom ili vučenom nanosu (pesku i šljunku). Ova druga vrsta sedimenata veoma je zastupljena u komercijalnoj upotrebi, na godišnjem nivou dvostruko je veća ekstrakcija nego što reke ponovo nanesu. To predstavlja ozbiljnu pretnju za rečni ekosistem u smislu povećavanja dubine reke koja direktno utiče na hidrauličke promene. Na destabilizaciju korita utiče se i branama, koje sprečavaju prirodni transport sedimenata. Sve to može da utiče na izgrađene zaštitne nasipe, ali i ostale građevine, mostove i puteve. Na ovaj način, spušta se i nivo podzemnih voda i time povećava rizik od bujica i poplava. Kopanje peska i šljunka može imati i loš uticaj i na kvalitet vode. Produbljivanjem korita menjaju se uslovi za život i time se ugrožava čitava biocenoza.
Prilikom eksploatacije i transporta stvara se velika buka i prisustvo ljudi je prekomerno, pa to ugrožava i one organizme čiji je život vezan za reku a žive na obalama ili obližnjim šumama kao što su sisari i ptice, što dovodi do drastične promene i predela oko reka koji su od izuzetne važnosti.
U Srbiji obim i način eksploatacije rečnih sedimenata su neadekvatni i neodrživi i predstavljaju ozbiljnu pretnju za naše reke. Na Dunavu i Savi se uglavnom vrši eksploatacija peska sa plovila, dok se na Drini, Velikoj, Južnoj i Zapadnoj Moravi uglavnom vrši bagerovanje.
Izvor za deo o rečnim nanosima: National geographic Srbija
Ovaj tekst napisan je za potrebe projekta ‚‚Dan Save” koji realizuje udruženje Dete – zaštitnik planete uz podršku Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Republičke direkcije za vode i Međunarodne komisije za sliv reke Save.
