Hidrografija reke Save

Reka Sava ima nacionalni značaj za Republiku Srbiju, u koju ulazi kod sela Jamena i teče do ušća u Dunav u dužini  od oko 207 km. Područje kroz koje ona protiče naziva se Posavina.

Svoj današnji koridor, probila je savladavši barijeru kod Podsuseda, na kraju poslednjeg ledenog doba. Tada se jedinstveni masiv odvojio na tri manje geografske celine: Samoborsko gorje, Medvednicu i Kalnik. Sava je do danas nataložila ogromne količine šljunka i peska celom svojom dolinom, a ponegde je debljina takvih naslaga i do 40 m.

Reku Savu formiraju Sava Dolinka i Sava Bohinjka, kod Radovljice u severozapadnoj Sloveniji, na nadmorskoj visini od 412 m. Sava Dolinka izvire na nadmorskoj visini od 1.222 m, u Julijskim Alpima, kao potok Nadiža. Ponire, a zatim ponovo izvire kao Sava Dolinka u blizini Kranjske Gore. Dužina joj je 45 km, a površina sliva iznosi 521 km². Sava Bohinjka izvire iz Bohinjskog jezera. Dugačka je 31 km, a površina njenog sliva iznosi 381 km².

Sliv reke Save je značajan sliv jugoistočne Evrope, koji obuhvata površinu od približno 97.713 km² što predstavlja 12% površine sliva Dunava. Pripada Crnomorskom slivu i prostire se na teritoriji šest država: Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Srbije, Crne Gore i Albanije.

Dužina reke Save od njenog glavnog izvora do ušća u Dunav (na njegovom 1170 km) u Beogradu je 945 km. Spada u duže reke u Evropi, a jedna je od malobrojnih tolike dužine, koje se ne ulivaju direktno u more. Reka Sava je po dužini treća, po površini sliva druga, a po količini vode najveća pritoka Dunava. Sa prosečnim protokom vode na ušću od oko 1.800 m²/s učestvuje sa oko 25% u ukupnom protoku Dunava, odnosno 53,3 milijarde kubnih metara vode godišnje.

Sava protiče kroz četiri zemlje (Sloveniju, Hrvatsku, Bosnu i Hercegovinu i Srbiju) i povezuje tri glavna grada: Ljubljanu u Sloveniji, Zagreb u Hrvatskoj i Beograd u Srbiji.  Osim tri prestonice, najveći gradovi na Savi su: Sisak, Slavonski Brod, Županja, Bosanski Brod, Bosanski Šamac, Brčko, Sremska Mitrovica i Šabac.

Od svog nastanka, kod Radovljice, reka Sava teče ka jugoistoku kroz Kranjsku i Ljubljansku kotlinu. Od Ljubljane skreće na istok, da bi se ponovo vratila na pravac jugoistok, posle ušća reke Savinje. Zatim, prolazi kroz Krško i Brežice, gde ulazi u Panonsku niziju (i njenom obodom teče do Beograda). Nakon ušća reke Sutle, Sava kreće svoj put kroz Hrvatsku. Brzo stiže do Zagreba, a nakon toga polako usporava i postaje prava ravničarska reka. Od ušća reke Kupe do ušća sa rekom Dunav prosečan pad korita Save je 42 mm/km što uslovljava veliko krivudanje. Zbog ovako sporog toka nije u stanju da odranja obalu u velikoj meri, a takođe nije u stanju da ’’ponese’’ nanose peska, mulja i šljunka koji stvaraju njene pritoke pa tako nastaju brojni plićaci i sprudovi.

Kod Jasenovca se u Savu uliva reka Una, a Sava ponovo menja pravac prema istoku. Od Jasenovca Sava ima i ulogu granice između Hrvatske i Bosne i Hercegovine. U ovom delu reka postaje velika, zahvaljujući velikim, desnim pritokama Vrbasu, Bosni i Drini  (koja je najveća i najznačajnija pritoka Save). Kod Brčkog, Sava pravi značajniju okuku ka jugozapadu. Blizu ušća Drine, 15 km zapadno, nalazi se tromeđa Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Srbije. Po ulasku u Srbiju, prvi veći grad kroz koji protiče Sava je Sremska Mitrovica. Od ovog dela toka, pored velike količine vode, Sava nosi i znatne količine peska i suspendovanog materijala, od kojeg stvara brojne sprudove i ade. Većih ada ima 11, a najveća je i najpoznatija Ada Ciganlija koja je hidrograđevinskim radovima pretvorena u jezero. Nakon Mitrovice, Sava pravi još jednu značajnu okuku ka jugozapadu, gde se u temenu okuke, na desnoj obali smestio grad Šabac. Nakon Šapca Sava kreće ka istoku, odnosno ka Obrenovcu, posle koga se usmerava ka severoistoku, odnosno prema Beogradu. U Beogradu reka Sava završava svoje putovanje ulivši se u reku Dunav.

Reka Sava od izvora do ušća prima čak 249 pritoka, levoobalne su ređe, manje i siromašnije vodom dok su desnoobalne znatno veće i bogatije vodom. Najveće desnoobalne su: Krka, Kupa, Una, Vrbas, Ukrina, Bosna, Drina, Kolubara i Topčiderka. Levoobalne su: Savinja, Sutla, Lonja, Trebež, Veliki Strug, Mali Strug, Orljava i Bosut. Reka Sava najviše vode ima u martu i aprilu, posle otapanja snega i u novembru posle obilnih padavina, a najmanje u avgustu i septembru. Na vodostaj Save deluje i pojava visokih voda Dunava, a pošto je na čitavom plovnom delu ravničarska, niskih obala, radi zaštite od poplava na većem delu izgrađeni su odbrambeni nasipi.

Reka Sava predstavlja međunarodni plovni put. Za manje plovne jedinice plovna je od mesta Rugvice (37km uzvodno od Zagreba), a od ušća reke Kupe pa sve od ušća u Dunav plovna je i za veće brodove. Potez od Sremske Mitrovice do Beograda je najpovoljniji za plovidbu jer reka na ovom delu ima najveću širinu i dubinu korita. Kritična tačka plovnog puta je Kamičak (blizu Šapca) gde dubina vode pri vodostaju ”0” u Šapcu iznosi 180 cm a širina plovnog puta 24 m. Na ovom sektoru se takođe nalazi i najveća dubina korita – čak 25 m kod Hrtkovaca i najveća širina reke, kod Šapca i Ostružnice 620 m, odnosno kod sela Mišar oko 750 m. Poređenja radi, prosečna širina reke Save je 150 m.

Ovaj tekst napisan je za potrebe projekta ‚‚Dan Save” koji realizuje udruženje Dete – zaštitnik planete uz podršku Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Republičke direkcije za vode i Međunarodne komisije za sliv reke Save.