Svetski dan mangrovih šuma – 26. jul

Mangrove šume nisu predeli koji svojim izgledom oduzimaju dah, kao npr. tropske kišne šume ili koralni grebeni, ali bez obzira na to spadaju u najproduktivnije i biološki najraznolikije ekosisteme na planeti. Njihov značaj je veoma veliki, a trenutni status veoma loš i to predstavlja dovoljan razlog da se malo bliže upoznamo sa njima.

Mangrove šume ili mangrovi su neverovatni ekosistemi koji rastu duž tropskih obala, gde uspevaju u slanoj vodi i plimnim uslovima. Mangrovi su jedina vrsta drveća koja može tolerisati slanu vodu jer ima mehanizme da se izbori sa toksičnim nivoima soli. Gornje stablo, grane i lišće mangrova žive potpuno iznad linije vode, dok su donje stablo i veliki sistem nadzemnih korena često prekriveni morskom vodom. Šume mangrova mogu se prepoznati po gustom spletu korenja zbog kojih izgleda kao da drveće stoji na štulama iznad vode. Taj splet korenja omogućava drveću da se nosi sa svakodnevnim promenama nivoa vode usled plime i oseke, što znači da većina mangrova poplavi najmanje dva puta dnevno. Korenje takođe usporava kretanje plimnih voda, što dovodi do taloženja sedimenata iz vode i stvaranja muljevitog dna. Držanjem tla na mestu, drveće stabilizuje obale i štiti ga od erozije. Sadnice koje se ukorenjuju na peskovitim pločama pomažu njihovom stabilizovanju tokom vremena i na kraju mogu stvoriti mala ostrva.

Značaj mangrovih šuma

Mreže ovih šuma koje zahvataju sediment štite obalu od erozije izazvane olujnim udarima, strujama, talasima i plimom i pružaju obalnim ekosistemima i obalnim zajednicama vitalnu liniju odbrane od jakih tropskih oluja. Šume mangrova takođe pružaju važno stanište i mrestilište mnogih vrsta riba i beskičmenjaka, uključujući one riblje vrste koje su komercijalno važne. Procenjuje se da 75% komercijalno ulovljene ribe provodi neko vreme u mangrovima ili zavisi od lanaca ishrane koji se mogu pratiti do ovih ekosistema. Takođe, mangrove šume su stanište mnogih vrsta ptica, insekata i sisara.

Uništavanje mangrova utiče na prirodu, ali i na ljudska naselja koja se nalaze u oblastima koje okružuju ovi ekosistemi. Mangrovi služe kao prirodna barijera za ublažavanje štete od cunamija, uragana i sl. Mangrovi pomažu ljudima da prebrode uticaje klimatskih promena ali pomažu i u ublažavanju njihovih uzroka. Mangrove šume imaju kapacitet da iz atmosfere odnesu mnogo više ugljenika nego kopnene šume, čak 10 puta više ugljenika apsorbuju mangrovi od kopnene šume slične veličine.

Šume mangrova pružaju stanište hiljadama vrsta, na svim nivoima morskih i šumskih lanaca ishrane, od bakterija do bengalskih tigrova. Drveće štiti insekte, privlačeći ptice koje se takođe sklanjaju u guste grane. Ove obalne šume su glavno mesto za gnežđenje i odmaranje stotina obalnih ptica i ptica selica. Majmuni makaki koji jedu krabe i gigantski gušteri love među mangrovima, zajedno sa ugroženim vrstama poput maslinastih kornjača. Istovremeno, mekano zemljište ispod korena mangrova predstavlja idealno stanište za puževe, školjke, rakove i škampe.

Mangrovi štite i more i slatkovodne ekosisteme na kojima su rašireni. Kompleksni korenov sistem mangrova filtrira nitrate i fosfate koje reke i potoci nose u more. Takođe sprečavaju morsku vodu da zadire u unutrašnje plovne puteve.

Iako mi klasifikujemo grebene i mangrove šume kao zasebne ekosisteme, priroda ne mari mnogo za tu granicu. Mangrovi i koralni grebeni često se nalaze zajedno i rade zajedno. Zapravo, mladi korali rastu među korenima mangrova, a zdrave šume mangrova mogu pružiti utočište vrstama korala kojima preti izumiranje usled izbeljivanja. Dalje, mangrovi zadržavaju deo taloga i zagađivača koji bi inače isticali u more i igraju značajnu ulogu u smanjenju zakišeljavanja okeana (glavnom uzročniku izbeljivanja korala). Zauzvrat, grebeni štite mangrove od jakih okeanskih talasa.

Šta ugrožava mangrove šume?

Uprkos širokim prednostima i značaju, mangrovi se uništavaju i degradiraju alarmantnom brzinom. Naučnici procenjuju da je tokom poslednjih nekoliko decenija izgubljena najmanje jedna trećina svih šuma mangrova. Oko tropskih krajeva krče se šume mangrova kako bi se očistile površine za uzgoj ribe i škampa i ostalu poljoprivredu, kao i za urbani razvoj duž obala. Možda najbizarniji razlog za seču mangrovih šuma predstavlja potreba da se omogući bolji pogled na okean.

Osim toga, mangrovi pate i zbog kopnenog zagađenja i uticaja brzog porasta nivoa mora. Iako mangrovi pomažu u borbi protiv klimatskih promena, nisu imuni na njihove posledice. Kako se nalaze u graničnom pojasu koji nije sasvim kopno, a nije baš ni okean, njima je potrebna savršena količina morske vode – ako je ima premalo – isušuju se, ako je ima previše – oni se potope. Porast nivoa mora upravo je najizraženiji tamo gde mogu da rastu mangrovi i to počinje da ugrožava njihovo dalje postojanje.

Prema podacima Organizacije za hranu i poljoprivredu Ujedinjenih nacija (FAO), u poslednjih 40 godina više od 50% svetskih mangrova je nestalo usled prekomernog razvoja industrije škampa. U mnogim delovima sveta mangrovi se seku da bi se napravilo mesto za ribnjake i farme škampa. Na Filipinima, gde mangrovi imaju posebno važnu ulogu u prilagođavanju na klimatske promene, ribnjaci trenutno prekrivaju onoliko priobalnog zemljišta koliko zauzimaju i mangrove šume.

Zaštita mangrova

Mangrovi nisu jedna vrsta već obuhvataju oko 80 vrsta grmlja ili drveća koji rastu u slanoj vodi i svaka vrsta je vezana za svoju ekološku nišu, pa neka vrsta na pogrešnom mestu neće preživeti. Iz tog razloga mangrove šume nije moguće tak tako samo ponovo zasaditi. Postoje vrste koje mogu da podnesu više soli i one su u „prvom redu“ ka moru, dok su vrste osetljivije na so uvučene ka kopnu. Mangrovi zapravo drže obalu na mestu i kad se jednom izgube, veoma ih je teško ponovo zasaditi zbog promena u samim sedimentima kojima je korenje pomoglo da se zadrže na tom mestu. Kada mangrovi nestanu sa nekog područja, zemlja erodira, plima i oseka preoblikuju obalu otežavajući im povratak na svoje nekadašnje stanište ili ga čak čineći nemogućim.

Zbog svega ovoga je važno povećati površinu zaštićenih području u priobalju i na moru i raditi na edukaciji kako održivo upravljati ovim područjima da bi se postojeće mangrove šume sačuvale i obnovile.

Sa druge strane, mi, kao pojedinci, možemo smanjiti upotrebu škampa, možemo smanjiti svoj ugljenični otisak kao bismo smanjili negativan uticaj na klimatske promene i možemo odgovorno da se ponašamo prema vodama u svom okruženju što će pomoći i mangrovim šumama.